आज प्रत्येकाने अार्थिक साक्षर होणं आवश्यक आहे. आपण साक्षर आहोत. पण आर्थिक साक्षर नाही. कारण आपल्याला पैसे कुठे गुंतवायचे हे माहित नसते. खरेतर आपणच आपल्या पैशाचं योग्य नियोजन करायला हवं. गुंतवणूकीचे सर्व प्रकार सर्वांनी माहित करून घ्यायला हवेत. आज सहजपणे आपल्याला कोणतीही माहिती उपलब्ध होते. त्याचा आपण योग्य उपयोग करून घेणं अत्यावश्यक आहे. आपली गुंतवणूक कुठे आणि कशी करायची याचं ज्ञान प्रत्येकाने घ्यायलाच हवं. हे ज्ञान नसल्यामुळंच आज सर्वांना शेअर बाजाराची भिती वाटते. या लेखातून ही भिती दूर होण्यास मदत होईल.
आपल्यापैकी बऱ्यात लोकांचा हा समज आहे की शेअर बाजार जुगार आहे. तेथे फसवणूक होते. पण जुगार कुणासाठी? जे लोक कसलीही माहिती न घेता कुणीतरी सांगितले म्हणून एखादा शेअर्स घेतात. आणि मग त्यामध्ये तोटा झाला तर तो जुगार आहे असं म्हणतात. पण जो आपणाला सांगतो त्याला कितपत माहिती आहे हे आपण बघतो का? त्याने कशाच्या आधारावर हा शेअर्स घे म्हणून सांगितले याचा आपण कधी विचार केला आहे का? आज बरेच जण बोलतात खूप तोटा झाला, शेअऱ बाजारातच तोटाच होतो. मग त्यांना विचारलं कसा तोटा झाला? नक्की काय केलं? कुठला शेअर्स घेतला? त्यांच्याशी बोलल्यानंतर कळतं की कुणातरी सांगितल्याने शेअर्स घेतलेला असतो.
मुळात अशा जुगाराच्या मानसिकतेतून शेअर्स खरेदी केला तर झालेल्या तोट्याला तो व्यक्तीच जबाबदार असतो. मात्र तो याचे खापर शेअर बाजारावर फोडून मोकळा होतो. पण मला कळत नाही तरीही हा शेअर्स मी विकत घेतला हे तो कधी मान्य करत नाही. यासाठी आपणा सर्वांना निदान शेअर बाजाराची प्राथमिक माहिती तरी असणं अत्यावश्यक आहे. जर तुम्हाला खरंच भविष्यकाळात आपल्या गुंतवणूकीवर चांगला परतावा हवा असेल तर शेअर बाजार थोडातरी समजून घ्यायला हवा. आणि तो समजायला तसा अवघडही नाही.
शेअर बाजारात फसवणूक होते अशी पण एक भिती आपल्या मनात बसली आहे. पण शेअर बाजारातील कारभार अतिशय पारदर्शक आणि सुरक्षित आहे. यामध्ये कसलीही फसवणूक होण्याची भिती नाही. कारण शेअर बाजारातील सर्व व्यवहार हे अाॅनलाईन होतात. शेअर्सची खरेदी, विक्री अाॅनलाईन होते. शेअर्स विकल्यानंतर पैसे तुमच्या बँक खात्यात जमा होतात. कारण डिमॅट खाते बँक खात्याशी जोडलेले असते. कसलाही रोखीचा व्यवहार इथे होत नाही. त्यामुळे फसवणूक होण्याची संधीच मिळत नाही.
तुम्ही एखादा शेअर्स खरेदी केल्यानंतर २४ तासाच्या आत तुमच्या ईमेलवर काॅन्ट्रॅक्ट नोट येते. यामध्ये शेअर्स खरेदीची वेळ, किती शेअर्स घेतलेले तो आकडा, शेअर्सची किमत, झालेला नफा, तोटा याची सविस्तर माहिती असते. ही नोट तुमच्या ईमेलवर येतेच. पण ती अॅप्सवर तसंच तुमच्या ब्रोकरच्या वेबसाईटवरही मिळते. शेअर बाजारात रोज अब्जावधींची उलाढाल होते. अत्यंत शिस्तबद्ध हा बाजार आहे. आणि यावर सेबीची कडक नजर असते. समजा तुमच्या ब्रोकरकडून काही फसवणूक झालीच तर तुम्हाला शेअर बाजाराकडं तसंच सेबीकडं तक्रार करता येते. नुकसानीपोटी तुम्हाला १५ लाख रुपयांपर्यंतची भरपाईही मिळते. मुळातच अशी फसवणूक होण्याची शक्यता कमीच आहे.
१) एक म्हणजे एकाच वेळी गुंतवणूक करणे. काही ठरावीक रकमेचे चांगल्या कंपनीचे शेअर्स आपण विकत घेऊ शकतो. ही गुंतवणूक दीर्घ काळासाठी ठेवू शकतो. चांगल्या कंपनीचे शेअर्स दिर्घ काळामध्ये चांगला परतावा देऊ शकतात. तसंच दर महिन्याला काही ठरावीक रकमेचे शेअर्सही खरेदी करून आपली गुंतवणूक वाढवू शकतो. बँकेत किंवा पोस्टात जसी आपण आरडी सुरू करतो तशीच दर महिन्याला शेअर्समध्ये आपल्याला ठरावीक रक्कम गुंतवता येईल. म्हणजे त्या रकमेचे शेअर्स विकत घेता येतील.
२) दुसरा पर्याय म्हणजे, शेअऱ बाजारातून रोजची कमाई करणे. एक ठरावीक भांडवल गुंतवून तुम्ही शेअर बाजारातून रोज नफा कमवू शकता. म्हणजे डेली ट्रेडींग करून तुम्ही कमाई करू शकता. ज्यांना डेली ट्रेडींग करायंच नसेल ते स्विंग ट्रेडींगही करूनही नफा कमवू शकतात. स्विंग ट्रेडींग म्हणजे आज घेतलेला शेअर्स आज वाढला नाही तर उद्या परवा वाढेल तेव्हा विकून नफा कमवायचा.
३) चांगल्या कंपन्या आपल्या शेअर्स होल्डरना वेळोवेळी लाभांश (डिव्हीडंड) देतात. काही कंपन्या तीन, सहा महिन्यांनी किंवा वर्षाला लाभांश देतात. जर तुमच्याकडे चांगल्या कंपन्यांचे शेअर्स असतील तर लाभांशही चांगला मिळेल. शेअर बाजारातून कमाईचा हा अतिरिक्त मार्ग आहे.
४) काही कंपन्या बोनस शेअर्सही देतात. एकास एक, दोनास एक अशा प्रमाणात कंपन्या शेअर्स देतात. म्हणजे तुमच्याकडे एक शेअर्स असेल तर तुम्हाला आणखी एक बोनस शेअर्स मिळतो. चांगले शेअर्स दीर्घ काळासाठी ठेवल्यास बोनस शेअर्सची संख्या वाढून आपल्या गुंतवणूकीवर छप्पर फाडके परतावा मिळू शकतो.
५) कंपन्यांना आपल्या विस्तारासाठी भांडवलाची गरज असते. त्या प्राथमिक समभाग विक्री (आयपीओ) करून शेअर बाजारातून निधी उभारतात. म्हणजे या कंपन्या शेअर बाजारात उतरतात. त्यांचे शेअर्स गुंतवणूकदारांनी घेतल्यास लिस्टिंगच्या वेळीच चांगला फायदा मिळू शकतो. किंवा ते शेअर्स तसेच ठेवल्यास काही कालावाधीनंतर मोठा फायदा मिळू शकतो.
हेही वाचा -
पर्सनल लोनला 'हे' आहेत पर्याय, नाही द्यावं लागणार अधिक व्याज
कर बचतीसह चांगला परतावा हवाय? 'या' आहेत पोस्टाच्या सर्वोत्तम योजना