शेअर बाजारात व्यवहार करण्यासाठीची सर्वात पहिली पायरी म्हणजे डीमॅट खाते (Demat Account) उघडणे. जसे आपण पैसे ठेवण्यासाठी बँक खाते उघडतो तसेच शेअर्स ठेवण्याचे खाते म्हणजे डीमॅट (Demat). आज जवळजवळ सर्वच सरकारी आणि खासगी बँका तसंच शेअर ब्रोकर डीमॅट उघडण्याची सुविधा देतात.
पूर्वी शेअर्स (Shares) खरेदी केल्यावर शेअर्स सर्टिफिकेट दिली जाईची. पण आता हा व्यवहार सर्व आॅनलाईन असतो. शेअर्स, बाँड्स डिबेंचर्स, सरकारी रोखे आदी कागदी स्वरूपात न ठेवता डिमटेरियलायझेशन करुन इलेक्ट्रॉनिक रेकाॅर्डच्या स्वरुपात ज्या खात्यात ठेवता येतात ते खाते म्हणजे डीमॅट. १९९६ पासून कागदी स्वरूपात शेअर्स सर्टिफिकेट देणं बंद होऊन डीमॅटची सुरूवात झाली. डीमॅटची सुरूवात ही शेअर बाजारातील मोठी क्रांती होती. यानंतर शेअर बाजाराचा वेगाने विस्तार झाला. सर्व व्यवहार आॅनलाइन झाल्यामुळे फसवणुकीची शक्यताच घटली.
बँकेत सेव्हिंग खाते उघडल्यावर आपल्याला पासबुक दिलं जातं. पासबुकमध्ये किती पैसे आपल्या खात्यात आहेत ते दिसतं. अगदी तसंच डीमॅट खात्याचं स्टेटमेंट आपल्याला मिळतं. त्यावरून आपल्या खात्यात कोणते, किती आणि किती रकमेचे शेअर्स आहेत ते कळतं.
डीमॅट खातं उघडण्याची सुविधा देणारी संस्था म्हणजे डिपॉझिटरी. देशात सेंट्रल डिपॉझिटरी सव्हिर्सेस (CDSL) आणि नॅशनल सिक्युरीटीज डिपॉझिटरी (NSDL) अशा दोन मुख्य डिपॉझिटरीज आहेत. या दोन्ही डिपाॅझिटरीमध्ये आपल्याला थेट डीमॅट खातं उघडता येत नाही. यासाठी डिपॉझिटरीजने एजंट नेमलेले असतात. त्यांना डिपॉझिटरी पार्टिसिपंट (डीपी -DP) असं म्हणतात. खासगी व राष्ट्रीयीकृत बँका, शेअर ब्रोकर आदी सीडीएसएल आणि एनएसडीएलच्या डीपी आहेत. या डीपींंमध्ये आपण डीमॅट खाते उघडतो. बँकेच्या कोणत्याही शाखेत जाऊन तुम्ही डीमॅट उघडू शकता. या डीमॅट खात्यांची नोंद डिपॉझिटरीजकडे इलेक्ट्रॉनिक रेकॉर्डच्या स्वरुपात असते. या डिपॉझिटरीजवर Security & Exchange Board of India (सेबी) चं नियंत्रण असतं.
बँकेत खातं उघडताना काही रक्कम भरावी लागते. मात्र डीमॅट उघडताना शेअर्स खरेदी करण्याचं बंधन नसतं.तसंच त्यानंतरही खात्यात शेअर्स ठेवण्याचे बंधन नसते. डीपी डीॅमट खात्यासाठी दर वर्षाला शुल्क आकारतात. डीमॅटची वार्षिक फी ५०० ते ८०० रुपये असते. काही ब्रोकर कंपन्या लाईफटाईम डीमॅट शुल्क माफ करतात. पण यासाठी त्यांचे काही निकष असतात. डीमॅट खातं उघडण्याची प्रकिया खूप सोपी आहे. आता तर अवघ्या १५ ते २० मिनिटात डीमॅट खातं उघडले जातं. त्यानंतर तुम्ही तात्काळ शेअर्स खरेदी आणि विक्री करू शकता.
डीमॅट खाते आणि ट्रेडींग खाते हे वेगवेगळे असते. डीमॅट खाते उघडतानाच ट्रेडींग खाते उघडले जाते. शेअर्स ठेवण्यासाठी डीमॅट खाते असते. तर शेअर्स खरेदी, विक्री ट्रेडींग खात्यातून केली जाते. म्हणजे ट्रेडींग खात्यातून घेतलेले शेअर्स डीमॅट खात्यातजमा होतात.
हेही वाचा -
सेन्सेक्स आणि निफ्टी म्हणजे काय? जाणून घेऊया निर्देशांकांचं महत्त्व
जाणून घेऊया शेअर बाजाराचा इतिहास
शेअर बाजार : छप्पर फाडके रिटर्न देणारी गुंतवणूक
Share
Tweet
